Peru’ya dair ilgim, Nobel ödüllü muharrir Mario Vargas Llosa ile tanıştığımda katlanarak arttı. Kendisi okuduğum birinci romanı “Teke Şenliği”nde beni her ne kadar Dominik’in kanlı tarihinde hüzünlü bir seyahate çıkarsa da, acı çekmiş toprakların acı çeken çocuklarından biri olduğu kaleminden akanlarla çok net anlaşılıyordu… Nobel mükafatı aldığı konuşmasında şu tabirleri kullanmıştı LIosa, “Bir yurttaşım, José María Arguedas, Peru’yu ‘her kanın’ ülkesi olarak isimlendirmişti. Biz buyuz…”
LIosa’nın 1990’da Demokratik Cephe’nin adayı olarak katıldığı Peru başkanlık seçimlerinde rakibi Japon asıllı Alberto Fujimori’ye yenildiğini de eklemek lazım. Peru’nun Japon asıllı diktatörü Fujimori’ye de değineceğim elbette lakin öncelikle Latin Amerika’ya dair birkaç laf etmek isterim…
Aztekler, İnkalar, Mayalar üzere büyük uygarlıklara konut sahipliği yapan Latin Amerika, dünyanın kendisini keşfetmesiyle birlikte sömürünün, ihlallerin, talan edilmişliğin tarihinin yazıldığı bir coğrafya oldu… İspanyol sömürgesi haline gelen topraklarda yerliler, kendi topraklarında köleliğin prangaları altında uzun yıllar esareti yaşadı, zincirleri kırabilmek ismine da kendilerine has üslup ve yürekleriyle isyan bayrağını dalgalandırdılar. Say say bitmez kana bulanan toprakları… Meksika, Brezilya, gümüş merkezi Bolivya ve bakır cenneti Şili…
“İsyanın coğrafyası” tarifi pek de yanlış olmayacaktır. Keza bağımsızlıklarını ellerine aldıktan sonra da emperyal güçlerin dehşetli düşü olan bu coğrafya, zenginleştikçe hainleşen birkaç kişinin eliyle cunta idareleriyle sınandı. Kendilerine “vatansever” diyen diktatörlerin emperyal güçlere satılmış “adanmışlıkları” 2023 yılında dahi hala tartıştığımız başkaldırının devamına yol açtı.
Son vakitlerde Latin Amerika, solun yükselişiyle yine gündeme gelen ikinci pembe dalgayla manşetlerde yerini alırken, eş vakitli olarak bir isyan furyası da bu dalgayı kırmak ismine harekete geçti. Brezilya’da Aralık ayında çok sağcı önder Jair Bolsonaro’nun solcu rakibi Luiz Inácio Lula da Silva karşısındaki hezimeti, Bolsonaro destekçilerinin haftalarca konuşulan devlet binaları baskını ve protestolarıyla kaygıya yol açtı. Çok geçmeden Lula’yı birinci tebrik edenlerden biri olan Peru Cumhurbaşkanı Pedro Castillo için de çanlar çalmaya başladı. Ülkenin birinci yerli kökenli Cumhurbaşkanı olmasa da birinci “Fakir Cumhurbaşkanı” diye bilinen eski öğretmen Castillo, kendisini makama ulaştıran Marksist siyasetleriyle bilinen Peru Libre Partisi’nden istifa ederek kendi tabiriyle “her kısma hitap etmeyi” seçti, lakin bu tercih onu şimdilik sona götürdü. Castillo’nun partisinden istifası, pusulasının neoliberal siyasetlere döndüğü tenkitlerine yol açtı; sonrasındaki süreç de hükümeti ele geçirmeyi bekleyen sağcıların oyununa geldiği yorumlarına neden oldu.
Temmuz 2021’de Özgür Peru (Peru Libre-PL) partisinin öncülüğünde oluşturulan bir sol ittifakla iktidara gelen eski sendika önderi ve öğretmen Castillo, Kongrede çoğunluğu elinde tutan, klâsik burjuvaziyi temsil eden ve ABD ile direkt işbirliği içinde bulunan sağ partilerin amacında oldu. Sol ittifak kısa müddet içinde bölünürken Castillo da partisi PL’den ayrıldı. Bir buçuk yıllık iktidarında hakkında 3 defa gensoru önergesi verilen, 1 kere vatana ihanetle suçlanan ve yolsuzluktan yargılanan, eski hükümet yetkililerinin savları üzerine hakkında soruşturma açılan Pedro Castillo, 7 Aralık günü parlamenter diktatörlük kurmakla suçladığı Kongreyi feshettiğini açıklayarak harikulâde hal hükümeti kuracağını ilan etti. Fakat kendi hükümeti tarafından da yalnız bırakılan Castillo birebir gün Kongrede yapılan oylama ile misyondan alındı ve tutuklanarak cezaevine gönderildi. Yerine yardımcısı Dina Boluarte cumhurbaşkanı olarak atandı.
Castillo, Kongre’de bulunan sağcıların, siyasetlerini uygulaması konusunda kendisine köstek olduğu kanısıyla fesih kararı almış fakat sonrasında gerisinde olduğuna inandığı polis, asker ve hatta kendi partisi tarafından dahi tabiri yerindeyse ortada bırakılmıştı. İşte tam da bu noktada eski diktatör Japon asıllı Alberto Fujimori’yi anımsamamız gerekiyor. Zira Fujimori de iktidara geldikten sonra iki kamaralı parlamentodaki muhalefetin çoğunluğunu kendisi karşısında pürüz olarak görmüştü ve 5 Nisan 1992 tarihinde El Autogolpe (kendi kendine karşı darbe) yapmıştı. Bu darbe sırasında kendi hükümetini devirip, parlamentoyu feshederek kendi iktidarını güçlendirmek hedefini taşıyordu. Keza 1992 yılındaki seçimlerindeki ezici galibiyetiyle bunu başardı da. Lakin sağcıların “Fujimori’nin yolundan gittiğini” söylediği Castillo bunu başaramadı… Eski öğretmenin siyasal tesiri, kendisini Cumhurbaşkanlığına getirenlere sırt dönüşüyle bitmiş olacak ki şu anda cezaevinde.
Castillo’nun misyondan alınıp tutuklanmasıyla başlayan isyan dalgası, başşehir Lima başta olmak üzere ülkenin dört bir yanına yayıldı. Boluarte için Cumhurbaşkanlığı pek istediği üzere başlamadı. Ülkenin birinci bayan Cumhurbaşkanı olan Boluarte almayı umduğu övgülerin dışında tenkit yağmuruna tutuldu ve polisle göstericileri karşı karşıya getiren şiddet de bu türlü beden buldu. Hem polise halka namluyu çevirmesi buyruğunu verip hem de hayatını kaybeden göstericiler için “üzüldüğünü” lisana getiren iki yüzlü lidere sokağın karşılığı da sert oldu haliyle. Erken seçim talebini haykıranlar yansılarını lisana getirmekten bir an bile vazgeçmeyip “istifa” diye bağırmaya devam ettiler. Aralık ayından bu yana sokaklarda olan halk, Castillo’nun cezası iptal edilse dahi gayrete devam sinyali verdi. Zira halk istediğini kendisi almak istedi ve bunu başardı. İstifa istemi karşılık bulmasa da erken seçim Peruluların zaferi oldu. Nisan 2024’te yapılması planlanan seçim tarihi Ekim 2023’e çekildi.
Peruluların zaferi Castillo’ya fayda mı bilinmez fakat sokağın iktidara şah matı isyanın Latin haliyle sonuç verdi.
Kendi tabanını unutmakla eleştirilenler için tahminen Peru’dan çıkarılacak bir ders vardır.