İSTANBUL – Kamu Harcamalarını İzleme Platformu (KAHİP) 6 Şubat zelzelesi öncesi ve sonrasında büyükşehir belediyelerinin afete yönelik bütçelerini mercek altına alan bir rapor hazırladı. 30 büyükşehir belediyesinin 2022-2024 ortasında afet bütçelerini karşılaştıran rapor, lokal idarelerin afetlere ne ölçüde hazırlıklı olduğunu datalarla ortaya koydu.
ARTMASI BEKLENEN SARSINTI BÜTEÇESİ AZALDI
Türkiye’nin zelzele jenerasyonunda bir ülke olmasına karşın, afetlere hazırlıklı olmayışı yaşanan zelzeleler sonrasında on binlerce binanın yıkılmasıyla bir kere daha görünür oldu. Hali hazırda, zelzele uzmanları fay hareketliliklerini takip edip her an yeni ve yıkıcı bir sarsıntı yaşanabileceği ikazında bulunuyor.
KAHİP’in hazırladığı rapor da Türkiye’nin yeni sarsıntılara hazırlığında ‘eksik’ kaldığına işaret ediyor. Rapora nazaran afet bütçelerinde kıymetli farklılıklar mevcut. Örneğin, İzmir Büyükşehir Belediyesi 2024 yılında toplam bütçesinin yüzde 8’ini afet için ayırarak bu alanda öne çıkan kent oldu.
Ancak kimi belediyelerin afet bütçelerinin toplam bütçeye oranı yüzde 1 bile değil. Bilhassa zelzele riskinin yüksek olduğu bölgelerde bütçe artışı beklenmesine karşın pek çok belediyede bu oranın düştüğü gözlendi.
MEVCUT KAYNAK RİSK AZALTMAYA DEĞİL MÜDAHALEYE AYRILMIŞ
Raporda ayrıyeten büyükşehir belediyelerinin afet bütçelerinin dağılımına da veriliyor. ‘Risk azaltma’ ve ‘müdahale’ bütçeleri farklı ayrı incelendiğinde lokal idarelerin daha çok müdahaleye yönelik harcamalara tartı verdiği, risk azaltmaya ise kâfi kaynağın ayrıldığı görülüyor. Raporda ‘kentsel dönüşümle’ ilgili de dikkat alımlı bir söz kullanılıyor: “Yerel idarelerin risk azaltmaya ayırdıkları bütçenin neredeyse yarısının kentsel dönüşüm ile ilgili olması rant maksadına işaret ediyor.”
Raporda, rant odaklı kentsel dönüşüm yaklaşımının terk edilmesi ve bölgenin coğrafik, kültürel ve sosyolojik özelliklerini dikkate alan etrafa hassas, güç tasarruflu, yeşil binalar ve dirençli kentler yaratılabilmesi için mahallî idarelerin bütçelerinin yetersiz olduğu ve merkezi idare ile mahallî yönetimler arasında iş birliği yaklaşımıyla ek bütçe yaratılmasının gereği vurgulanıyor.
DİYANET’E AYRILAN BÜTÇENİN 3’TE 1’İ KADAR
Peki, belediyeler TL cinsinden afetlere ne kadar para ayırdı? Sorunun karşılığı rapora, öbür kurumların bütçeleriyle karşılaştırılarak yansıtıldı:
“2024 yılında, 29 büyükşehir belediyesinin ve bağlı kurumların afet için ayrılmış bütçelerinin toplamı 26 milyar TL’dir. Bir öbür karşılaştırma merkezi hükümetin kurumlarıyla yapılabilir. Örneğin 2024 yılında Diyanet İşleri Başkanlığı’nın işçi maaşları bütçesi 77,6 milyar TL olmak üzere toplam bütçesi 91,8 milyar TL’dir. Karayolları Genel Müdürlüğü’nün 2024 bütçesi 267 milyar TL’dir.”
HATAY’DA TOPLAM BÜTÇE İÇİNDE SARSINTIYA AYRILAN BÜTÇE YÜZDE 0.9 ÇIKTI
2022 ve 2023 yılları ile karşılaştırıldığında, 2024 yılında afet bütçesinin toplam bütçeye oranının artmasını beklenen birinci derecede zelzele bölgesinde olan büyükşehirler ortasında Bursa, Denizli ve Sakarya’da afet bütçesinin hissesinin düştüğü görülüyor. Hatay Büyükşehir Belediyesi’nin afet bütçesinin hissesi 2023 yılında yüzde 0,1 iken 2024 yılında yüzde 0,9’a çıkarılmış. 2’nci ve 3’ncü derece sarsıntı bölgesinde olan büyükşehirler, toplam bütçesi içinde afete ayrılan bütçe bakımından incelendiğinde, 2024 yılı itibariyle İstanbul ve Tekirdağ’ın bahse verdiği ehemmiyet raporda ortaya çıktı. Her iki kentte de (büyükşehir belediyeleri ve su kanalizasyon idaresi) 2024 yılındaki hisse 2023 yılına nazaran artış gösterirken İstanbul’un hissesi yüzde 5,24; Tekirdağ’da hisse yüzde 5,22 oldu.
Raporda öbür belediyelerle ilgili şu tespitler paylaşıldı: “Erzurum, Antalya, Malatya ve Samsun’da 2024 yılında bütçeden afete ayrılan hisse azalmaktadır ve afet için ayırdıkları bütçe hissesi yüzde 1’nin bile altındadır. Eskişehir, Diyarbakır’da 2024 bütçesinin içindeki afet bütçesinin hissesi 2023’e nazaran artış gösterirken, her iki kentte de oran yüzde 3’ün altındadır. Adana ve Kahramanmaraş’ta da afet bütçesi 2024 yılında artış göstermiştir fakat toplam bütçelerinin içindeki hissesi yüzde 1’in bile altında kalmıştır. Hatay için kelam konusu olduğu üzere, Maraş’ın bütçesinden 2024 yılında ayırdığı kaynağın hissesinin çok düşük olduğunu vurgulamak gerekmektedir. Bu afet harcamalarının sarsıntı, taşkın yangın üzere hangi alanlarda olduğu yazının üçüncü ve dördüncü kısımlarında incelenecektir. Fakat burada değinilmesi gereken Malatya, Samsun, Maraş, Antalya, Diyarbakır, Eskişehir üzere 2’nci ya da 3’ncü derecede zelzele bölgesi kentlerinde ve Hatay, Muğla, Sakarya, Aydın, Denizli üzere 1’nci derece zelzele bölgesinde olan kentlerde afet bütçelerinin düşük olduğudur.”