Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Batuhan Mumcu, toplumsal medyada artan prestij suikastlarına ait bir makale kaleme aldı. Mumcu makalesinde, “Dijital çağın yükselişi, irtibat dinamiklerini esaslı bir biçimde değiştirmiş ve toplumsal medyanın hayatımızdaki rolünü değerli ölçüde artırmıştır. Bu çağın en besbelli özelliklerinden biri, bilgi akışının suratının ve erişiminin harikulâde derecede artmış olmasıdır. Toplumsal medya platformları, bireylerin ve kümelerin bilgi üretme, paylaşma ve tüketme biçimlerini büsbütün değiştirmiştir. Bu dijital ihtilal, yalnızca bilgiye erişim imkanı sunmakla kalmamış, tıpkı vakitte dezenformasyon ve manipülasyon stratejilerine de yer hazırlamıştır” tabirlerini kullandı.
Makalenin devamında şu sözler yer aldı:
“Kişiler ve kurumlar, bilgi paylaşımı, etkileşim ve toplumsal hareketliliğin merkezi olan bu platformlarda geniş kitlelere ulaşabiliyor. Lakin bu güçlü araç, tıpkı vakitte yeni bir tehdidin de yayılmasına imkan veriyor; prestij suikastı. Kökeni Arapça olan ‘İtibar’ sözünün manası saygınlık olarak tanımlanmaktadır. (www.tdk.gov.tr, 2018). Genel olarak prestij; kişinin ömrü, mesleği, statüsü sonucunda kazanmış olduğu pahalar bütünü olarak tabir edilebilir. Prestij, bir kişi, kurum, siyasetçi yahut kamu figürünün toplumda algılanma biçimini değiştirerek hem paha kazandırma hem de kaybettirme özelliklerine sahiptir. Prestij kazanmış bir kişi yahut kurumdan, toplumun beklentilerine nazaran muhakkak davranışlar sergilemesi ve kimi davranışlardan kaçınması beklenir. Prestij suikastı, bir birey, kurum yahut tertibin toplumsal yahut profesyonel imajını kasıtlı ve sistematik bir halde zedelemeyi amaçlayan bir hareket olarak tanımlanabilir. Bireyin yahut kurumun sistematik olarak karalanması, saygınlığının zedelenmesi için gerçekleştirilen organize bir ataktır. Prestij suikastı ekseriyetle toplumsal medya, haber siteleri, forumlar ve öbür dijital platformlarda yapılır. Prestij suikastı; ferdî, profesyonel, ticari yahut siyasi çıkarlar doğrultusunda gerçekleştirilir ve amaç alınan kişinin ruhsal sıhhatini, mesleğini ve toplumsal münasebetlerini önemli halde etkileyebilir.”
‘İTİBAR SUİKASTININ ARACI OLARAK TOPLUMSAL MEDYA’
Dijital irtibat ve toplumsal medyanın, çağdaş toplumlardaki bilgi akışını ve toplumsal etkileşimi esaslı bir biçimde değiştirdiğini kaydeden Mumcu, “Gelişen bağlantı teknolojileriyle birlikte klasik medya araçları olarak bilinen gazete, mecmua, radyo ve televizyon üzere tek taraflı bilgi transferi sağlayan araçlar, yerini etkileşimli ve çift taraflı bilgi alışverişine imkan tanıyan çeşitli toplumsal medya ve dijital yayıncılık üzere yeni kuşak medya platformlarına bırakmıştır. Bu platformlar, çok daha dinamik ve etkileşimli bir bağlantı süreci sağlayarak herkesin kendi içeriğini oluşturmasını ve en değerlisi de dağıtmasını kolaylaştırmıştır. Toplumsal medya, çağdaş bağlantının merkezine yerleşirken, birebir vakitte prestij suikastının en tesirli araçlarından biri haline gelmiştir. Toplumsal medya platformları, geniş kitlelere ulaşma imkanları sayesinde, dezenformasyon ve karalama kampanyalarının süratle yayılmasına elverişli bir yer hazırlar. Prestij suikastının en tehlikeli istikametlerinden biri, gerçeklerle aldatıcı bilgilerin iç içe geçmesidir. Toplumsal medya, dezenformatif ve manipülatif içeriğin süratle yayılmasına imkan tanır ve bu bilgilerin doğruluğunu denetlemek her vakit mümkün olmaz. Aldatıcı başlıklar, çarpıtılmış alıntılar ve değiştirilmiş görseller, maksat alınan kişinin prestijini sarsmak için kullanıldığında ve bu içerik viral hale geldiğinde yanlış algıyı düzeltmek için yapılan teşebbüsler çoklukla dezenformatif içeriğin gölgesinde kalır” dedi.
‘SOSYAL MEDYADA PRESTİJ SUİKASTININ NEDENLERİ’
Bakan Yardımcısı Mumcu, gündelik hayatın olağan akışı içinde; kimi vakit başarılarıyla ön planda oldukları için kimi vakit da şahsî hasımlığa varan birtakım sebeplerle sanat, spor, siyaset dünyasından isimler, kamu kurumları ve kuruluşların maksat seçilerek prestij suikastına uğradığını belirterek, “Kişilerin yahut kurumların prestijini sarsacak dezenformatif ve manipülatif içeriklerin bir anda toplumsal medyada deverana sokulması sonucunda süratlice ülke gündemi şekillenebilmektedir. Bilhassa iş dünyası ve tanınan kültür figürleri ortasındaki rekabet, şahsî uyuşmazlıklar ya da kolay bir kıskançlık, bu cins taarruzların temel motivasyonları ortasında yer alır. Başarılı bir kişiyi ya da kurumu karalamak ve kendi çıkarlarını korumak isteyen rakipler, toplumsal medya platformlarını faal bir biçimde kullanarak taarruzlar başlatabilirler. Siyasi ve ideolojik farklılıklar da prestij suikastının sık görülen nedenlerindendir. Karşı görüşlü kümeler, rakiplerini itibarsızlaştırarak kendi ideolojilerini öne çıkarmak gayesiyle toplumsal medyada karalama kampanyaları düzenleyebilir. Bu tıp akınlar, bireylerin yahut kümelerin politik duruşlarına ziyan verme gayesi güder. Ayrıyeten bireyler, ferdî hayal kırıklıkları ya da düşmanlık hisleri nedeniyle gaye aldıkları kişiyi toplumsal medya üzerinden itibarsızlaştırma yoluna başvurabilmektedir. İnternette sadece kaos yaratmayı ve insanları provoke etmeyi amaçlayan troll ve provokatör kümeler da prestij suikastının bir modülü olabilir. Bu kümeler, gerçek gayelerinin kim olduğuna bakmaksızın, bireylerin ya da kurumların prestijlerini zedelemek için çeşitli taktikler kullanırlar. Prestij suikastının ruhsal ve toplumsal tesirlerinin ötesinde, son periyotlarda berbat niyetli bireylerin yahut kümelerin, bir kişi ya da kurumun prestijini zedeleyerek maddi yarar elde etmeyi gaye edinmeleri giderek daha sık rastlanan bir durum haline gelmiştir. Bu bireyler, toplumsal medya üzerinden bir kişi ya da kurum hakkında palavra yahut aldatıcı bilgiler yayarak, tehdit ve şantaj yoluyla maddi kar elde etmeye çalışırlar. Şantajcılar, gerçek hayatta sergilemeye cüret edemedikleri davranış ve hareketleri dijital dünyanın sağladığı soyutluktan yürek alarak sanal zorbalık yoluyla ortaya koymaya çalışır ve bu usulle haksız çıkar sağlamayı hedeflerler” sözlerini kullandı.
‘YANLIŞ YÖNLENDİRMELER KİŞİNİN İMAJINI ZEDELEYEBİLİR’
Sosyal medyada dezenformasyon ve manipülasyonun, bilgi kirliliği yaratma, kamuoyu oluşturma ve bireylerin fikir süreçlerini etkileme gayesi güden stratejiler olarak ön plana çıktığına dikkat çeken Mumcu, şu tabirleri kullandı:
“Manipülatif haberler ve yanlış yönlendirmeler, bir kişinin ya da kurumun imajını kısa müddette zedeleyebilir. Dezenformasyon ve manipülasyon kavramları, toplumsal medyanın sunduğu fırsatlarla birleştiğinde, algı idaresi bağlamında kıymetli bir rol oynamaktadır. Dezenformasyon, yanlış bilgi yayma ve gerçeği çarpıtma emeli güderken; manipülasyon ise bilgi yahut algıları muhakkak bir istikamette yönlendirmeyi maksatlar. Bu süreçler, toplumsal medyada yüksek takipçili hesaplar üzerinden yapılan algı operasyonları ile daha da besbelli hale gelmektedir. Bu kullanıcılar, geniş takipçi kitleleri ve yüksek etkileşim oranları ile toplumsal medyada güçlü bir tesire sahiptir ve bu tesir, dezenformasyon ve manipülasyon stratejilerinin uygulanmasında kritik bir araç olarak kullanılmaktadır. Toplumsal medya prestij suikastı, çeşitli stratejilerle gerçekleştirilebilir. Düzmece hesaplar açarak maksat alınan bireye ya da kuruma yönelik daima tenkit ve karalama içerikleri paylaşmak, en yaygın usullerden biridir. Bunun yanı sıra gerçek olmayan ya da çarpıtılmış bilgilerin sirkülasyona sokulmasıyla, fotoğrafların yahut görüntülerin kasıtlı olarak değiştirilmesi ve yanlış bir bağlamda sunulmasıyla amaç alınan şahıslar toplum nezdinde güç durumda bırakılır. Prestijin zedelenmesi ve tahrip edilmesi noktasında en yaygın usullerden biri de linç teşebbüsüdür. Bu çeşit hücumlarda maksat alınan bireyler yahut kurumlar, hakaret, küfür ve tehditlerle karşılaşabilirler. Savlar, gerçeği yansıtıp yansıtmadığına bakılmaksızın, yüksek sesle ve saldırgan bir halde gündeme getirilir. Bu hücumlar, kişilik haklarını ihlal edecek boyutlara ulaşabilir, bu durum lince uğrayan kişinin ruhsal ve profesyonel manada önemli ziyanlar görmesine neden olabilir.”
‘İTİBAR SUİKASTINA KARŞI NASIL KORUNULUR’
Sosyal medya üzerinden prestij suikastı gerçekleştirilebileceği üzere, ziyan görmüş bir prestiji onarma çalışmaları da yapılabileceğine işaret eden Mumcu, “Ancak, ‘çamur at, izi kalsın’ kelamında olduğu üzere, bir sefer zedelenen prestiji büsbütün geri kazanmanın her vakit kesin bir tahlili yoktur. Bu nedenle, bu cins hücumlara karşı şuurlu olmak, gerçek stratejiler geliştirmek ve yasal hakları savunmak, prestijin korunması için son derece değerli süreçlerdir. Prestij suikastına karşı alınabilecek tedbirler ortasında, şuurlu medya kullanımı ve kaynak doğrulama süreçleri öne çıkmaktadır. Toplumsal medyada karşılaşılan her bilginin hakikat olmayabileceği konusunda şuurlu olmak ve öncelikle içeriğin doğruluğunu teyit etmek büyük kıymet taşır. Hükümetler, sivil toplum kuruluşları ve medya organları da prestij suikastıyla uğraşta kilit bir rol oynar. Bu mevzuda yürütülen tahlil arayışında tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de toplumsal medya uygulamaları ve internet siteleri aracılığı ile yapılan paylaşımların doğruluğunun denetim altına alınması adına dezenformasyon kanunu olarak bilinen bir kanun çıkartılmıştır. ‘7418 sayılı Basın Kanunu ile Birtakım Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’ 18 Ekim 2022 tarih ve 31987 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanun, dezenformasyonu yeni bir kabahat olarak tanımlamıştır. 7418 sayılı Kanun, 5187 sayılı ‘Basın Kanunu’, 5237 sayılı ‘Türk Ceza Kanunu’ ve 5651 sayılı ‘İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Kabahatlerle Çaba Edilmesi Hakkında Kanun’da yapılan ek düzenlemeleri içermektedir” dedi.
HALKI ALDATICI BİLGİYİ YAYMA
Bakan Yardımcısı Mumcu, şöyle devam etti:
“7418 sayılı Kanun, 29 uncu unsuruyla dezenformasyon konusunda Türk Ceza Kanunu’na 217/A hususunu eklemiştir. Kanunun 29’uncu hususunun metni şöyledir; Unsur 29- 26 Eylül 2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’na 217’nci hususundan sonra gelmek üzere aşağıdaki husus eklenmiştir. ‘Halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayma’ Unsur 217/A- (1) Sadece halk ortasında tasa, dehşet yahut panik yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu tertibi ve genel sıhhati ile ilgili gerçeğe muhalif bir bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli formda alenen yayan kimse, 1 yıldan 3 yıla kadar mahpus cezasıyla cezalandırılır. (2) Fail, cürmü gerçek kimliğini gizleyerek yahut bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlemesi halinde, birinci fıkraya nazaran verilen ceza yarı oranında artırılır.’ Kanunun münasebetine bakıldığında; devletin bu alanda, temel hak ve özgürlüklerin korunması, tıpkı vakitte söz özgürlüğünün de teminat altına alınacağı düzenleyici bir rol üstlenmesi yükümlülüğünden ve bunun sonucunda devletlerin vatandaşlarının temel hak ve özgürlüklerini hem başka kullanıcılara hem de toplumsal medya platformlarına karşı muhafazası gerektiğinden kelam edildiği görülmektedir. Anayasa’nın ilgili kararları ile tanınan ve muhafaza altına alınan temel hak ve özgürlüklerin, gerçek dünyada olduğu üzere, dijital dünyada da korunmasının amaçlandığı, dijital dünyada da insanların onur, onur ve saygınlığının, şahsî haklarının, özel hayatlarının dokunulmazlığının ve şahsî datalarının korunmasının gerektiği, bu bağlamda, palavra haberi kasıtlı olarak üretme ve yayma hareketinin (dezenformasyon), birey ve toplum iradesini ipotek altına alan ve vatandaşların gerçek bilgiye ulaşma hakkını engelleyen önemli bir tehdit haline geldiği, bu tehdidin, birebir vakitte çeşitli özgürlükleri istismar etmek suretiyle başta tabir özgürlüğü ve haber alma özgürlüğü olmak üzere temel hak ve özgürlüklerin kullanılmasını engellemeye yönelik olduğu, gelişen teknoloji ile birlikte dezenformasyonun vardığı noktanın, temel hak ve özgürlükleri korumak ismine bu tehditle çaba etmeyi zarurî kıldığı söz edilmiştir. Uygulaması epeyce yeni olan bu düzenlemenin Anayasa’ya karşıt olduğu gerekçesiyle açılan dava Anayasa Mahkemesi’nce reddedilmiştir. Yasal düzenlemelere ek olarak; Türkiye Cumhuriyeti İrtibat Başkanlığı bünyesinde, palavra haberle gayrete yönelik Dezenformasyonla Gayret Merkezi oluşturulmuştur. Sonuç olarak, dijital çağın getirdiği risklerle başa çıkabilmek için tüm paydaşların, bilgi akışını hakikat yönetme ve dijital dünyada etik bedelleri müdafaa konusunda ortak bir gayret içinde olmaları ehemmiyet arz etmektedir. Bu uğraş, dijital ortamda daha inançlı ve saygılı bir etkileşim ortamı oluşturulmasına katkıda bulunacaktır.”