Nur Kaplan
ANKARA – CHP İnsan Haklarından Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Gülizar Biçer Karaca, cinsiyet eşitsizliğinin teknolojiye yansıma biçimini ortaya koyduğu ‘Dijital Hak’sızlıklar’ raporunu geçtiğimiz günlerde yayımladı. Rapora nazaran, 37 milyon kullanıcısı olan Facebook’ta bayan kullanıcı oranı yüzde 36.1 iken, erkek kullanıcı oranı yüzde 63.9 oldu.
38 milyon kullanıcısı olan Instagram’da da bayan kullanıcı oranı yüzde 42.1 iken, erkek kullanıcı oranı yüzde 57.9, 11 milyon 800 bin kullanıcısı olan Twitter’da ise bayan kullanıcı oranı yüzde 21.6 iken, yüzde 74.8 oran ile erkeklerin bayanlardan daha fazla Twitter kullandığı kaydedildi.
‘Dijital Hak’sızlıklar’ raporunun ortaya çıkardığı toplumsal medyadaki cinsiyet eşitsizliğinin nedenlerini, CEİDizler Projesi Kapasite Geliştirme Koordinatörü akademisyen Funda Şenol Cantek ve İstanbul Bilgi Üniversitesi İrtibat Fakültesi Medya Bölümü’nden Prof. Dr. Aslı Tunç’a sorduk.
‘SOSYAL MEDYANIN BAYANLARI BAŞTAN ÇIKARACAĞI DÜŞÜNÜLÜYOR’
Kadınların toplumsal medyaya ulaşmasını sağlayacak araç ve gereçlere sahip olma oranlarının erkeklerden daha düşük olduğunu söyleyen Funda Şenol Cantek, günümüzde toplumsal medyada etkin olmanın kamusal alana çıkmaya emsal bir pratik olduğunu söyledi. Buna bağlı olarak da bayanların “dışarıda” olmaları, fikir beyan etmeleri, yorum yapmaları, içerik üretmeleri, farklı kültürlerle müsabakaları, karma sosyalliklerin içinde yer almalarının onaylanmadığını tabir etti. Cantek, şöyle devam etti:
“Sosyal medyanın öbür dünyaların kapılarını açmasının, sağladığı irtibat imkânlarının kız çocukları ve bayanları baştan çıkaracağı düşünülüyor. Özgüven eksiliği de var. Teknik maharet gerektiren bir aracı kullanabilmek, içerik üretebilmek, etkin olabilmek, görüşünü lisana getirmek bahislerinde tutuklar bayanlar. Lisana gelmeleri her devir zordu, hâlâ büyük ölçüde güç. Bunun sebebi de tekrar erkek hükümran sistem.”
‘KADINLAR ERKEKLER TARAFINDAN DENETLENİYOR’
Baba, kardeş, eş ve sevgili faktörlerinin bayanların toplumsal medya kullanımında tesirli olduğunu söyleyen Cantek, “Kadınlar, eşleriyle/sevgilileriyle ortak hesap açıyorlar. İçerikler/yorumlar ortak üretiliyor yahut eş/sevgili tarafından denetleniyor. Ayrıyeten, kız çocukların/kadınların toplumsal medya hesaplarının ailedeki erkekler, eşler, sevgililer tarafından denetim edildiğini, şifrelerin öğrenildiğini, hatta şahsen belirlendiğini yaptığımız saha çalışmalarından biliyoruz. Toplumsal medyanın kullanım sıklığı, paylaşılan içerikler ve edinilen arkadaşlar konusunda gerginlikler yaşandığını ve bu gerginliğin şiddete ve yasaklamalara dönüştüğünü de izliyoruz” dedi.
‘SOSYAL MEDYADAKİ CİNSEL TACİZ VE FLÖRT ŞİDDETİ BAYANLARDA YILGINLIK YARATIYOR’
Cinsel tacizin, flört şiddetinin bayanların üzerinde bir kaygı ve yılgınlık yarattığını tabir eden Cantek, toplumsal medyanın olumsuz manada cüretkârlığı, saldırganlığı, zorbalığı kolaylaştırıp yaygınlaştırdığını söyledi. Cantek, “Bedensel özellikleri, ömür biçimi, karakteri münasebetiyle ‘sosyal medya linçi’ ismi verilen pratiğe maruz kalan bayanlar ve kız çocukları da var. Mahrem bağlantıları, fotoğrafları, görüntü ve ses kayıtlarını paylaşmakla tehdit edilen çok sayıda bayan gönülsüzce birtakım bağları sürdürmek yahut bunlara başlamak zorunda kalabiliyorlar. Taciz ve tecavüzü açık edemiyorlar” halinde konuştu.
‘SOSYAL MEDYA BAYANLARA PENCERE AÇIYOR’
Kadınların konut içindeki iş yükünün de toplumsal medyadan uzak kalmalarına neden olduğundan kelam eden Cantek, toplumsal medyanın bayanlar üzerinde sağaltıcı tesirinin de olduğunu tabir etti. Cantek, “Bakım emeğinden bunalan bayanlar, dinlenmek ve öbür dünyaları, hayatları keşfetmek için toplumsal medyada bir pencere açıyor, toplumsal medyada ikinci bir hayat kuruyor üzere kendine” dedi.
‘SOSYAL MEDYA SESİMİZİ DUYURUP ÖRGÜTLENEBİLECEĞİMİZ MECRA’
Sosyal medyanın bayanların güçlenmesinde ve birbirlerinden cüret almasında değerli bir mecra olduğunu söyleyen Cantek, iş ararken yahut politik bir aksiyon örgütlerken, haklar konusunda da toplumsal medyanın bayanlar için fonksiyonel olduğunu lisana getirdi. Cantek, şunları kaydetti:
“Geçmişteki medya tanıklığının yerini toplumsal medya tanıklığı aldı diyebiliriz. Kimsenin klasik medyaya iltifat etmediği ve zati medyanın iktidarın kontrolü altında olduğu bir devirde, birkaç muhalif ve yürekli yayın dışında toplumsal medya sesimizi duyurup örgütlenebileceğimiz mecra. Toplumsal medyada muhalefet yapmanın, dayanışmanın çok güzel taraflarının yanında, pratikte karşılığı olmayan bir cengâverlik haline gelebildiğini de ekleyeyim. Toplumsal medyada kelam söylemenin muhalif olmak yahut dönüştürücü siyasetler üretmek için kâfi olduğuna inanan hatırı sayılır bir topluluk var. Ancak maalesef işler o denli yürümüyor.”
TEKNOLOJİYE ULAŞIMDAKİ KISITLILIK, TOPLUMSAL ROLLER…
Dünya genelinde az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde cinsiyetler ortası dijital uçurumun varlığı UNICEF, Dünya Bankası ve OECD raporlarıyla da desteklendiğini söyleyen Aslı Tunç, 2022 datalarına nazaran dünyada toplumsal medya kullanımın oranlarının kabaca yüzde 56 erkek, yüzde 44 bayan olduğunu söyledi. Tunç, şunları kaydetti:
“Dijital hayat da fizikî hayatın bir aynası. Bayanlara tanınan hudutlu fırsatlar, teknolojiye ulaşımdaki kısıtlar, onlara tanımlanan toplumsal roller üzere pek çok etmen bize bayanların toplumsal medyada neden daha az varlık gösterdiğinin de karşılığı olabilir. Bayanların toplumsal medya kullanımını kişisel özerklik, teknolojiye erişim, haberleşme ve bağlantı hakkı, demokratik yaşama iştirak ve dijital okuryazarlılık tartışmalarından bağımsız düşünemeyiz. Bu manada bilhassa alt sosyo-ekonomik kümelere ilişkin bayanların toplumsal medya platformlardaki eğitim, cümbüş, bağlantı imkanlarının dışına düşüvermesi doğal görünebilir.”
‘SOSYAL MEDYA ÇEVRİMDIŞI ŞİDDETİ TEKRAR ÜRETİYOR’
Sosyal medyanın çoğunlukla erkeklerin sesinin duyulduğu, içeriklerinin erkekler tarafından oluşturulduğu ve kamusal tartışmaların da erkekler tarafından biçimlendiği bir mecra olduğunun altını çizen Tunç, bayanların toplumsal medyaya aralıklı yaklaşmasının kıymetli bir nedenin de maruz kaldıkları ‘dijital şiddet’ ve ‘çevrimiçi taciz’ olduğunu söyledi. Tunç, şöyle devam etti:
“Kadınlar için toplumsal medya, çevrimdışındaki şiddeti tekrar üreterek düşmanca ve zehirli bir mecraya dönüşüyor. Bayanlar bilhassa Twitter üzere daha politize platformlarda çoklu ayrımcılığa ve görünmezlik/susturulma kültürüne maruz kalıyor.”
SOSYAL MEDYA VE TOPLUMSAL CİNSİYET
Sosyal medyada toplumsal cinsiyet eşitliğinin fakat iki yolla sağlanabileceğini tabir eden Tunç, “Sosyal medyada var olan cinsiyetçi lisanı teşhis etmek; ikincisi ise alternatif bir lisan, yaklaşım ve sistem geliştirmek. Bayanların artan oranda toplumsal medyada varlık göstermesi, duyulur ve görünür olması bu manada değişimin birinci adımı olabilir” dedi.