Falcılık, bahis, “medyum” hayvanlar, yapay zeka ve yatırım bankacılığını buluşturan ortak şey ne olabilir? Bunlar, her bölümden insanın FIFA Erkekler Dünya Kupası maçlarının sonuçlarını iddia etmekte kullandığı formüllerden kimileri.
Buna rağmen her biri için motivasyonlar epeyce farklı: Örneğin bahis şirketleri, kaybeden bahisçilerden büyük paralar kazanıyor.
Finansal kurumlar, olağanda piyasa hareketlerini kestirim etmek için kullandıkları varsayım modellerinin doğruluğunu göstermeyi amaçlıyor. Lakin oyunun öngörülemezliği, modellerini test etmeyi kıymetli ölçüde engelliyor.
Benzer bir önerme, Brezilyalı Athos Salome üzere “mistikler” tarafından yapılan kestirimler için de geçerli.
Salome, Covid-19 salgınını ve Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini varsayım ettiğini argüman ediyor. Maç sonuçlarını yanlışsız iddia etmek, “güçlerini” bir tıp doğrulama fonksiyonu görüyor.
Buradaki ortak hissede Dünya Kupası’nın büyük cazipliği. FIFA, Katar’daki 2022 karşılaşmalarını beş milyar kişinin izleyeceğini varsayım ediyor.
İngiltere’deki Lancaster Üniversitesi’nde iktisat uzmanı olan Profesör Robert Simmons “Kumar oynama davranışı, finansal getiri, heyecan, hatta para konmadığında bile insanın tatmin olma isteğiyle bağlantılı” diye açıklıyor.
Ancak Dünya Kupası büsbütün öngörülemez bir turnuva değil. Arjantin’in Suudi Arabistan’a ve Almanya’nın Japonya’ya yenilmesi üzere favori görülen grupların şok kayıpları, rastgele bir iddianın ne kadar riskli olabileceğini şimdiden gösterdi.
Bunu göz önünde bulundurarak, insanların sonuçları kestirim etmek için kullandıkları birtakım sıra dışı sistemler şöyle:
(BBC, bu usullerin hiçbirini tavsiye etmiyor.)
Şampiyonu bilen bilgisayarlar
Algoritmalar ve yapay zeka, 18 Aralık’taki Dünya Kupası finalinde kupayı hangi ülkenin kaldıracağını iddia etmenin en yeni yollarını sunuyor.
Bu tanınan alana son olarak İngiltere’nin değerli araştırma merkezlerinde Alan Turing Enstitüsü de katıldı.
Enstitünün bilim insanları geçmiş maç sonuçlarını ve istatistikleri kullanarak 64 Dünya Kupası maçına ilişkin 100 bin bilgisayar simülasyonu çalıştırdı. Bu simülasyonlarda Dünya Kupasını bugüne kadar beş kere kazanan Brezilya, her 4 simülasyonun yaklaşık 1’inde birinci oldu.
Onu Belçika ve kupayı iki defa kazanan Arjantin ve Fransa izledi.
Şans faktörü
Alan Turing Enstitüsü yaptığı açıklamada, “Tahminlerimizden hiç birine bahis oynanmasını mutlaka tavsiye etmiyoruz. Modeliniz ne kadar yeterli olursa olsun, futbolda sonuçlar epeyce rastlantısaldır” sözleri yer aldı.
Nitekim ortalarında Goldman Sachs, UBS ve ING’nin de bulunduğu birçok finansal kurum son iki turnuvada kazananlar konusunda yanıldı.
Buna bir istisnaysa Londra merkezli Liberium Capital’di.
Bu kurum için çalışan stratejist Joachim Klement 2014’te Almanya’nın, 2018’de de Fransa’nın kupayı kazanacağını gerçek bir halde varsayım eden bir algoritma geliştirmişti.
Peki bu büsbütün tesadüf yapıtı miydi? Klement bile bahtın en kıymetli etken olduğunu düşünüyor.
Finans haber sitesi Marketwatch’a verdiği demeçte, tahminleme modelinin bir grubun turnuvayı kazanma bahtının sadece yüzde 45 oranında gerçek bildiğini; yüzde 55’lik kısmın ise büsbütün talihe bağlı olduğunu söyledi.
‘Medyum’ hayvanlar
Ahtapot Paul 2010’da Hollanda-İspanya maçının sonucunu gerçek varsayım etmişti.
Pandalar, alpakalar, yaban gelinciği ve develer maç sonuçları için danışılan “medyum” hayvanlar ortasında.
Bu çılgınlığın yayılmasından Ahtapot Paul sorumlu tutulabilir. 2010 Dünya Kupası’nda İspanya’nın turnuva galibi olması dahil bir dizi maç sonucunu yanlışsız “bilmesiyle” sevilen bir “kahin” haline geldi.
Almanya’nın Oberhausen kentinde yaşayan Paul’e, yaklaşan her bir maçta rakip ekiplerim bayraklarıyla süslenmiş, içinde yiyecek bulunan iki kutu verildi.
Paul, 14 maçın 12’sinde “doğru” kutucuğu seçti.
Ne yazık ki, Paul o turnuvadan birkaç ay sonra öldü.
Ancak bilim insanları, bu çeşit “psişik güçleri” sorguluyor.
Paul örneğinde, ahtapotların dikey şeritlerden çok yatay şeritlere ilgi duyduğuna dair bilimsel kuşkular bile var. Bu da ahtapotun kimi ulusal bayrakları neden tercih ettiğini açıklayabilir.
Bilgi kaynağı olarak bahisçiler
Dünya Kupası’nda bahse girilmesi istikametinde muhakkak bir tavsiye olmamakla birlikte Profesör Simons üzere uzmanlar bile bahis şirketlerinin bazen maç sonuçlarını varsayım etmek konusunda değişkenlere süratle karşılık verebildiğini söylüyor.
Simons “Hiçbir varsayım kusursuz değil lakin bahisçiler, yanılmaları durumunda çok fazla para ödemek zorunda oldukları için, bilgi kaynağı olarak uygun durumdadırlar” diyor.
Profesör Simons, muhakkak bir sonucun olasılıklarının dağılımından kelam ediyor.
Örneğin Brezilya, kimi bahis sitelerinde üçte bir favori olarak görünürken, son turnuva finalisti Hırvatistan yüzde bir olarak listeleniyor.
Dünya Kupası’na mesken sahipliği yapan Katar’ın şampiyonluk için binde bir talihe sahip olduğu değerlendirmesi yapılıyor.
Oranlar, bahis şirketinin bahsi yapanlardan daha fazla para kazanmasını sağlayacak biçimde ayarlanıyor; lakin oranları takip etmek de sonucu garantilemiyor.
Tarih ve coğrafya belirleyici faktörler
1962’de Brezilya, Dünya Kupası tarihinde şampiyonluğu üst üste elde eden son grup oldu.
Dünya Kupası birinci defa 1930’da Uruguay’da başladığından bu yana çok değişti. Kapsam ve popülerlik açısından çok daha değerli bir hale geldi.
Ancak değişmeyip öngörülebilir kalan kimi şeyler de var.
Bunların özet listesi şu biçimde:
- Önceki 21 turnuvada 79 ülke yarışırken, kazanan yalnızca sekiz ülke oldu: Brezilya (beş kez); İtalya ve Almanya (dört kez); Fransa, Uruguay ve Arjantin (iki kez); İngiltere ve İspanya (bir kez).
- 1978’den bu yana, turnuvayı hiç kazanmamış ekipler yalnızca üç defa finalde oynadı.
- Şampiyon grubun art geriye kupayı elde ettiği son yıl 1962 oldu.
- Sadece Brezilya, Almanya ve İspanya kendi kıtaları dışında bir Dünya Kupası kazandı.
- Hiçbir Afrika ülkesi çeyrek final kademesini geçemezken, Güney Kore yarı finale kalan tek Asya ülkesiydi (2002’de).
- Sadece İspanya açılış maçında yenilmesine karşın (2010’da) turnuvayı kazanmayı başardı.
İtalyan ya da Alman etkisi
Maç iddialarıyla ilgili son olarak, Bayern Münih ve Inter Milan tesirinden bahsetmemiz gerekiyor.
1982’den bu yana, Alman ve İtalyan kadrolarından en az bir oyuncu Dünya Kupası finallerinde yer aldı.
Bu durum Katar’da tekrarlanabilir mi?
2022 Dünya Kupası’nda Bayern’in farklı ulusal gruplarda 17; Inter Milan’ın ise altı oyuncusu bulunuyor.
Bu Arjantin taraftarlarını da sevindirebilir: Çünkü forvetleri Lautaro Martinez Inter Milan’ın en âlâ oyuncularından.