Bugün, yaşamak ve dünyayı yorumlayıp arıduru sonuçlara ulaşmak eski vakitlere nazaran daha sıkıntı hâle geldi. Bunun nedenlerinin başında müphemliğin baskın ya da geçerli olması, hayatta kalma histerisinin âlâ yaşamanın önüne geçmesi, bir şeyleri “hemen şimdi” ve süratle gerçekleştirmenin geçer akçe olması, anlamanın yerini hızla aksiyonda bulunmanın alması, daima güncellenen ve değişen gündemlerin ömrümüzü işgal etmesi, “verim”, “performans”, “başarı” ve narsisizmin tüm şiddetiyle hayatımızı kaplaması geliyor. Dahası, insanların birbiriyle irtibat kurmak yerine gittikçe atomize oluşu da yaşananları manaya ve yorumlama gücümüzü azaltıyor. Bu türlü bir dünyada “sağlıklı” kalma yahut “sağlıklı görünme” takıntısı, sistemimizi motamot devam ettirme ve lükslerimizden vazgeçmeden yaşama her şeyin önüne geçiyor. Öte yandan, canımızı sıkabilecek hakikatlerden uzaklaşarak kendimizi özgür ve keyifli sanmayı yaşamayla özdeşleştirirken problemlere kalıcı tahlil bulmak yerine onları sumen altı etmeyi ve pansumanlamayı seçiyoruz.
Byung-Chul Han, yeni kitabı ‘Palyatif Toplum, Günümüzde Acı’da bu sıkıntıya ve acı korkusuna (algofobiye) odaklanarak günlük hayattan siyasete uzanan geniş bir platformda takılıp kaldığımız bu eşiği sorgulayıp palyatif bir hayatı, toplumu ve demokrasiyi masaya yatırıyor.
PALYATİF TOPLUM PERFORMANS TOPLUMUYLA ÖRTÜŞÜR
Yaşamayı salt memnunlukla yahut bizi huzursuz edip düşünmekten uzaklaştıracak hareketlerle eşleştirdiğimizden beri kendimizi de dünyayı da anlamaktan ve yorumlamaktan uzaklaştık. Han’ın deyişiyle “sürekli-anestezi” altındayız. Bizi mutsuz kılacak rastgele bir tartışmadan, haberden ya da olaydan kaçınırken “ağrı kesicilere”, ahenge ve uyuşmaya sığınıyoruz.
Palyatif Toplum, Günümüzde Acı, Byung-Chul Han, Tercüman: Haluk Barışcan, 78 syf., Metis Yayınları, 2022. Han, bu noktaya nasıl geldiğimizi yorumlarken “olumluluk” ve “zayıflık” üzere iki edimi ve kavramı merkeze alıyor: “Günümüzdeki algofobinin temelinde bir paradigma değişimi yatar. İçinde yaşadığımız toplum her cins aksilikten kurtulmaya çalışan bir olumluluk toplumudur. Acıysa olumsuzluğun ta kendisidir. Psikoloji de bu paradigma değişimini izleyerek ‘acı çekme psikolojisi’ halindeki negatif psikolojiyi terk ederek sıhhat, memnunluk ve optimistlikle ilgilenen ‘pozitif psikoloji’ye yönelmiştir. Olumsuz fikirlerden uzak durulması gerekir. Bunların yerine derhal olumlu fikirler konmalıdır. Olumlu psikoloji acıyı bile performans mantığına tabi kılar. Neoliberal dayanıklılık ideolojisi travmatik tecrübeleri performans artışı için katalizör hâline getirir. Hatta travma sonrası büyüme gündeme getirilir. Ruhsal bir yük idmanı olarak dayanıklılık çalışması, insanları acıya olabildiğince duyarsız, sürekli memnun bir performans öznesi olarak şekillendirmeyi emeller (…) Palyatif toplum performans toplumuyla örtüşür. Acı bir zayıflık belirtisi olarak yorumlanır. Gizlenmesi ya da optimizasyonla giderilmesi gereken bir şeydir. Performansla uyuşmaz. Yapabilmenin karar sürdüğü faal toplumda acı çekmenin pasifliğine yer yoktur. Günümüzde acı kendini tabir edebilme imkânlarından tümüyle yoksun bırakılmıştır. Sesini kesmeye mahkûm edilmiştir. Palyatif toplum acının canlanarak bir zahmet hâline gelmesine, dillenmesine müsaade vermez.”
ACININ ÖTELENDİĞİ ÖMÜR KUTSANIYOR
Hemen her şey üzere hayatı, benliği ve kültürü tüketme alışkanlığının palyatif toplumu ve acı korkusunu yarattığını belirten Han, acının disiplin kurumlarına hapsedildiğini, günlük akışta ise memnunluk zorlamasıyla kişinin performansını motamot devam ettirmesinin beklendiğini; özgürlüğün ve gözetlemenin birbirine karıştığını söylüyor. Çabucak herkes kendisiyle ve kendi “mutluluğuyla” ilgilenmeye başladığında, oburu ve toplumsal ilgiler değersizleşiyor; Han’a nazaran bu durum, toplumun ve toplumsal bağlantının değil, kişinin kendisini düzeltmesine yönelik ileti bombardımanına yol açıyor. Münasebetiyle birlikte hissedilen acı da birlikte çekilen cefa da yitip gidiyor, onun yerine “tekilleşme” ve “ben-yorgunluğu” geçiyor. Böylelikle ihtilal ve başkaldırı ihtimali azaltılıyor; kişi, tekdüze uyumlu ve keyifli hayatını sürdürmeyi her şeyin önüne koyuyor. Uygun hayat yerine, acının ötelendiği ve minimum ölçüde düşünülen bir ömür âdeta kutsanıyor.
ACISIZ DÜNYA AYNININ CEHENNEMİDİR
Acının anlamsızlaştırılması ve sadece ilaçlarla üstesinden gelinebilecek bir duruma indirgenmesi, Han’a nazaran kişinin topallamaya başlaması demek. Öbür bir deyişle manadan arındırılmış bir hayatın içinde debelenmek diye yorumlayan muharririn deyişiyle günümüzde acının farklı bir boyutunu yaşamaya, öteki bir tabirle manalı acının ötesine geçmeye zorlanıyoruz. Acının, diğeriyle bağ ve irtibat kurmaya yaradığını söyleyen Han, tıpkı vakitte farklı olanı anlamamıza yardım ettiği notunu düşüyor.
Acısızlığın ve acının anlamsızlaştırılmasının ise aynılığa yol açtığını ekliyor. “Acı olmaksızın ayırt edip bedel biçmek mümkün değildir, acısız dünya aynının cehennemidir, umursamazlık hâkimdir burada, eşsiz olanın kaybolmasına neden olur” diyor. Akabinde şöyle devam ediyor: “Acı gerçekliktir. Gerçeklik tesiri gösterir. Gerçekliği her şeyden evvel acı veren direnciyle algılarız. Palyatif toplumun daima anestezisi dünyayı gerçeklikten arındırır (…) Bugün artık acıya maruz kalmak istemiyoruz. Halbuki acı yeninin, büsbütün farklı olanın ebesidir. Acının negatifliği aynıyı kesintiye uğratır. Aynının cehennemi olan palyatif toplumda acının lisanı, acının poetiği mümkün değildir. Bu toplumda sadece hoşnutluğun nesrine yani gün ışığında yazmaya yer vardır.”
Nietzsche’ye atıfla “acıya düşman palyatif toplum”u diyalektik, ontolojik ve ahlaki açıdan inceleyen Han’a nazaran acıdan arındırılmış insanlık-sonrası çağa gerçek sürükleniyoruz; “mutluluk içindeki acısız hayat, artık insan hayatı olmayacak.” Acıya yabancılaşarak yaşamayı unutmanın eşiğine gelen insan, ömrünü olduğu üzere devam ettirmek için kendisini ortadan kaldırma ve hayatı değerine ölümsüzlüğe erişmeye çalışıyor. Hâl bu türlü olunca acıyı öteleyen insanlardan oluşan palyatif toplumun sonları enikonu genişliyor, palyatif demokrasi ve ağrı kesici satışları artıyor.