Anayasa Mahkemesi, 1/6/2022 tarihinde E.2022/14 numaralı evrakta, 2577 sayılı İdari Yargılama Yolu Kanunu’nun 4001 sayılı Kanun’un 12. hususuyla değiştirilen 27. unsurunun (4) numaralı fıkrasına 7351 sayılı Kanun’un 2. hususuyla eklenen beşinci cümlenin Anayasa’ya karşıt olduğuna ve iptaline karar verdi. İtiraz konusu kuralda, vergi kanunları uyarınca iadesi talep edilen vergilere ait olarak açılan davalarda, dava konusu fiyatın yüzde 50’si oranında teminat alınmadan yürütmenin durdurulması kararı verilemeyeceği öngörülüyordu.
Maddi gücü kâfi olmayan şahıslar dava açamıyordu
Başvuru kararında, itiraz konusu kuralla teminat alınmadan yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için mahkemelere tanınan takdir yetkisinin ortadan kaldırıldığı, maddi gücü kâfi olmayan bireylerin yargı makamı tarafından hukuka karşıtlığı tespit edilen bir sürecin yürütmesinin durdurulması imkanından yoksun bırakıldığı, bu durumun hak arama özgürlüğünü ihlal ettiği, ayrıyeten yürütmenin durdurulması kararının verilebilmesi için Anayasa’da öngörülen koşulların gerçekleşmesi durumunda dahi yürütmenin durdurulması kararı verilmesinin engellendiği belirtilerek, kuralın Anayasa’ya karşıt olduğu ileri sürülmüştü.
Anayasa Mahkemesi’nden yapılan açıklamada, vergi davalarında teminat alınmadan yürütmenin durdurulması kararı verilemeyeceğini öngören kuralın iptalinin münasebeti için şu sözler kullanıldı:
“Anayasa’nın 125. hususunun birinci fıkrasında ‘İdarenin her türlü aksiyon ve süreçlerine karşı yargı yolu açıktır’ kuralına yer verilmiştir. İdari aksiyon ve süreçlerin yargı kontrolüne tabi olması demokratik hukuk devletinin olmazsa olmaz şartıdır. Anayasa’nın kelam konusu kuralıyla benimsediği konu tesirli bir yargısal kontroldür. Kişinin uğradığı bir haksızlığa yahut ziyana karşı kendisini savunabilmesinin ya da maruz kaldığı haksız bir uygulama yahut sürece karşı haklılığını ileri sürüp kanıtlayabilmesinin, ziyanını giderebilmesinin en tesirli ve teminatlı yolu yargı mercileri önünde dava hakkını kullanabilmesidir. Hak arama özgürlüğü bakımından şahısların yönetime karşı sahip oldukları en tesirli yargısal muhafaza sistemi ise iptal davasıdır. İptal davasında, idari sürecin hukuk kurallarına karşıtlığının belirlenmesi hâlinde iptaline karar verilmekte ve bunun sonucunda yönetimin hukuka bağlılığı ve hukuk sisteminin korunması sağlanmaktadır. Genel unsur, iptal kararlarının geriye yürümesi ve iptal edilen süreci başından itibaren ortadan kaldırması, bu sürece ve ona dayanan sonuçların hiç mevcut olmamış üzere kabul edilmesi olmakla birlikte bu unsur, idari sürecin iptal kararı verilinceye kadar mevcudiyetini sürdürmesine ve tesir doğurmasına mani değildir. Bu nedenle şahısları iptal davası sonuçlanıncaya kadar hukuka ters idari sürecin olumsuz tesirlerinden korumak, ileride giderilmesi yahut düzeltilmesi imkânsız yahut sıkıntı olan durumları önlemek, yönetimin hem mümkün bir tazmin yükünden kurtarılması hem de hukuk sonları içinde kalması sağlanarak hukuk devletinin kesintiye uğramadan devamını temin etmek emeliyle yürütmenin durdurulması kurumu öngörülmüştür. Yürütmenin durdurulması kurumu, yargının kontrol aktifliğini artırıcı bir araç olarak dava hakkının bir modülünü oluşturduğu üzere kamu faydası ve kamu nizamını de sağlamaktadır. Yürütmenin durdurulması kararıyla dava konusu olan sürecin yapıldığı andan evvelki durumun geri gelmesi sağlanmakta ve bireyler dava sonuçlanıncaya kadar bu sürecin olumsuz tesirlerinden korunmaktadır. Anayasa’nın 125. unsurunun beşinci fıkrasında ‘İdarî sürecin uygulanması halinde telafisi güç yahut imkânsız ziyanların doğması ve idarî sürecin açıkça hukuka muhalif olması koşullarının birlikte gerçekleşmesi durumunda münasebet gösterilerek yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir’ denilmektedir. Buna nazaran yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için idari sürecin uygulanması halinde telafisi güç yahut imkânsız zararın doğması ve idari sürecin açıkça hukuka karşıt olması kaidelerinin birlikte gerçekleşmesi gereklidir. Bu bağlamda vergi kanunları uyarınca iadesi talep edilen vergilere ait olarak açılan davalarda, dava konusu fiyatın yüzde ellisi oranında teminat alınmadan yürütmenin durdurulması kararı verilemeyeceğini öngören kuralla yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için metoda ait sınırlama nedeni düzenlenmiş olup kuralın Anayasa’ya uygunluk kontrolü Anayasa’nın kelam konusu unsurunun beşinci fıkrası istikametinden yapılmıştır. Yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi için gerçekleşmesi gereken kaidelerden biri, idari sürecin uygulanması hâlinde telafisi güç yahut imkânsız ziyanların doğmasıdır. Bu koşul, dava konusu sürecin uygulanması hâlinde muhatabın maddi yahut manevi taraftan güç durumda kalması ve bu sıkıntı durumun tahammül edilmesi güç yükte olmasını söz etmektedir. Vergi kanunları uyarınca iadesi talep edilen vergilere ait olarak açılan davalarda da yürütmenin durdurulmasına karar verilmesinin talep edilmesi halinde davacı açısından telafisi güç yahut imkânsız ziyanların doğup doğmayacağı tarafından bir kıymetlendirme yapılacağı açıktır. Bununla birlikte bu çeşit davalarda idari yargı yerlerince davacı açısından telafisi güç yahut imkansız ziyanların doğması kuralının gerçekleştiği kanısına varılması durumunda dahi kural uyarınca davacıdan dava konusu meblağın yüzde ellisi oranında teminat alınmadan yürütmenin durdurulması kararı verilebilmesi mümkün olmayacaktır. Bu nedenle daha evvel ödemiş olduğu verginin iade edilmemesi ve dava müddetince bu paradan mahrum kalınması durumunda telafisi güç yahut imkânsız ziyanlarla karşılaşacağı kanısına varılan davacıdan yürütmenin durdurulması kararı verilmesi için dava konusu fiyatın yüzde ellisi oranında teminat alınması idari sürecin uygulanması hâlinde telafisi güç yahut imkânsız zararın doğması kuralını etkisiz kılacaktır. Öte yandan yürütmenin durdurulması kararı verecek olan idari yargı yerlerine durumun gereklerine ve somut olayın koşullarına nazaran teminat alıp almama yahut teminat ölçüsünü belirleme konusunda takdir yetkisinin tanınmadığı, kelam konusu teminatı ödeme imkanı olmayan davacının isimli yardımdan yararlanmasını mümkün kılan bir teminata yer verilmediği de gözetildiğinde mutlak bir halde dava konusu fiyatın yüzde ellisi oranında teminat alınmasını öngören kuralın yürütmenin durdurulması kurumunun aktifliğini azalttığı ve bu kurumdan beklenen maksadın gerçekleşmesini engellediği açıktır. Anayasa Mahkemesi açıklanan münasebetlerle kuralın Anayasa’ya muhalif olduğuna ve iptaline karar vermiştir.”