Martha Henriques
BBC Future
Doğru formda fırçalama yoluyla dişlerimizi ve diş etlerimizi müdafaanın yanı sıra birçok kronik hastalıktan da sakınabiliriz. Ancak araştırmalar pek çok kişinin bu işi yanlışsız yapmadığını gösteriyor.
İngiltere’deki Birmingham Üniversitesi’nden Josefine Hirschfield, “Çoğu kişi dişlerden temizlenmesi gereken şeyin yemek kalıntıları olduğunu düşünüyor. Bu kısmen hakikat. Asıl kıymetli olan dişlerdeki bakterileri temizlemek” diyor.
Bu bakteriler ve mikroorganizmalar ağızda yaşar ve diş plağı olarak bilinen yapışkan bir katman oluşturuyor. Bu plak içinde 700 farklı bakterinin yanı sıra çeşitli mantar ve virüsler bulunuyor. Bu çeşitlilik bakımından ağız, bağırsaklardan sonra ikinci sırada.
Bu tabakanın temizlenmesi için ağzı çalkalamak yetmiyor, fırçalama yoluyla giderilmesi gerekiyor.
Diş plağını temizlerken en kıymetli kısım dişlerin dişetiyle birleştiği çizgi. Mikroplar buralardan dişeti dokusuna işleyip inflamasyona ve sonunda diş eti çekilmesine (periyodontit) yol açıyor.
Hirschfeld bu nedenle, diş fırçalarken asıl olarak diş etlerini maksat almak gerektiğini, bunu yaparken dişlerin de esasen temizlendiğini söylüyor.
Diş etleri en güzel nasıl temizlenir?
Diş plağını temizlemenin en tesirli yollarından biri “modifiye Bass tekniği” denen prosedür.
Bu teknikte diş fırçası, kılları dişin uzun eksenine 45 derecelik açı yapacak formda güya diş eti kenarına yerleştiriliyor. Fırçaya kısa aralıklarla titreşim hareketi yaptırılırken, kıllar diş eti oluğu içine ittiriliyor ve fırçanın kılları kaldırılmadan ileri geri hareketler yaptırılıyor. Bu süreci, bütün dişleri kapsayacak biçimde iki dakika boyunca yapmak gerek.
Ancak bu süreçleri yaparken diş etine ne kadar basınç uygulandığı da değerli. Hakikat basınç ölçüsü hala tartışmalı olsa da çok basıncın, bilhassa sert uçlu fırçalarla diş etine ve diş minesine ziyan verdiği biliniyor.
Fones tekniğinde diş fırçası dişe 90 derecelik açıyla tutulur ve dairesel hareketlerle dişler ve diş eti temizleniyor.
Uzmanlar dişlerin günde iki defa ikişer dakika fırçalanmasını öneriyor.
Diş yahut diş eti sorunu olanların ise bu süreci daha uzun müddette tamamlaması gerekiyor.
Tavsiye edilen fırçalama sıklığının üzerine çıkmanın pek yararı olmadığı, hatta kimi durumlarda diş eti ve diş minesinde aşınmaya yol açabileceği belirtiliyor.
Ancak diş teli takanlar üzere özel durumu olanların her yemekten sonra dişlerini temizlemesi gerekiyor.
Kahvaltıdan evvel mi sonra mı?
Diş macunu üreticileri ve diş kliniklerinin birçok, kahvaltıdan evvel diş fırçalanmasını tavsiye ediyor.
Ancak bu da tartışmalı bir husus.
Hirschfeld, “Kesin bir teklif yok. Lakin birçok diş doktoru, yalnızca plağı değil yemek kalıntılarını da temizleyeceği için kahvaltı sonrası fırçalamayı önerecektir” diyor.
Ancak Amerikan Diş Doktorları Derneği’ne nazaran, yemekten sonra diş fırçalamak için bir saat beklemek gerek. Çünkü yiyeceklerdeki asitler ve mikropların karbonhidrat sindirirken ürettikleri salgılar dişleri hassas hale getiriyor.
Asitler diş minesini bir müddetliğine yumuşatıyor ve minenin değerli bileşenlerinden kalsiyum ve fosfatı zayıflatıyor. Lakin tükürükteki minerallerle bunlar birkaç saat içinde yenileniyor.
Hirschfeld, “Bu kendi kendine tamir sürecini beklemezseniz, minenin aşınmış yüzeyi, fırçalama yoluyla daha da aşınacaktır” diyor.
Yemekten evvel mi sonra mı tartışması aslında akşam yemeğinde kıymet taşıyor. Bu husustaki tavsiye ise net: Yatmadan evvel dişlerinizi fırçalayın.
Tükürük ağızdaki doğal hami. Uyku esnasında tükürük üretimi azaldığından, yatmadan evvel ağızdaki tüm plağın temizlenmesi değerli.
Dişleri neyle temizlemeli?
Hirschfeld, piyasadaki birtakım diş macunları ve sert diş fırçalarının dişleri aşındırdığını söylüyor. Bilhassa “beyazlatıcı” diye satılan diş macunları yavaş yavaş diş minesini aşındırır ve sıcağa ve soğuğa karşı hassaslaşmanın yanı sıra çürüklere kapı ortalar.
Yetişkinler için orta sertlikteki fırçalar ve aşındırıcı parçacıklar içermeyen diş macunları en uygunu. Küçük başlı fırçalar ağzın her köşesine rahat erişim sağlıyor. Fırça kılları yıpranmaya başladığında diş fırçasını değiştirmek gerekiyor.
Afrika, Orta Doğu ve Güney Asya’da yaygın kullanılan misvak da plağı temizleme ve çürüğü önlemede tesirli. Ancak hakikat kullanılmadığı durumda diş etini aşındırıyor.
Elektrikli diş fırçalarıyla yapılan araştırmalar, evvel bunların olağan fırçalardan çok farkı olmadığını gösterirken, daha sonra araştırma sonuçlarının incelenmesinde, bunların diş plağını temizlemede biraz daha tesirli olabileceği sonucuna varıldı.
Hirschfeld, olağan diş fırçasının hakikat kullanılması halinde birebir sonucun bunlarla da elde edilebileceğini belirtiyor.
Diş ipi kullanmalı mı?
Dişlerin yüzeyinde oluşan plaklar dişler ortasında da geçerli ve bu yüzeylerin de temizlenmesi gerek. Bunu yapmak için diş ipinin yanı sıra diş ortası fırçası da kullanılabilir.
Diş ortası temizleme genel nüfus içinde çok yaygın değil. Fakat uzmanlar günde bir sefer dişleri bu biçimde temizlemenin faydalı olduğunu söylüyor.
Araştırmalar, diş ipi kullanımı ile dişlerin diş eti iltihabına karşı tek başına fırçalamadan daha düzgün korunduğunu gösteriyor. Diş eti iltihabı tedavi edilmediğinde diş eti çekilmesine (periyodontit) yol açabiliyor. Lakin diş ipinin plağı azalttığına dair fazla bilgi yok. Uzmanlar bu husustaki araştırmaların zorluğunu münasebet gösteriyor.
Hangi diş macunu?
Piyasada satılan diş macunları, çürük önleyiciden hassasiyet gidericiye ve beyazlatıcıya kadar birçok niteleme taşıyor.
Hirschfeld, ucuz diş macunlarının içindekiler listesine baktığında onlarla ilgili hiçbir sorun görmediğini belirtiyor.
Bu listede dikkat edilmesi gereken en kıymetli şey florür.
Florürün diş minesini müdafaası için yetişinler için en az 1350 ppm, çocuklar içinse 1000 ppm seviyesinde olması gerek.
Diş minesi insan bedenindeki en sert ve tabiatta da en sıkıntı bulunan unsur. Hirschfeld, “Neredeyse elmas gibi” diyor.
Diş minesi hidroksiapatit (bir tıp kalsiyum fosfat) mineralinden oluşuyor.
Ancak dayanıklılığına karşın diş minesi asitte çarçabuk çözülebiliyor. Diş plağındaki mikroplar da dişer ortasındaki yemek kalıntılarından elde ettikleri şeker ve karbonhidratları sindirirken laktik asit salgılıyor. Laktik asit diş minesini aşındırarak mikropların dişin iç yapısında nüfuz etmesine ve çürük oluşmasına yol açıyor.
Tükürükteki kimi bileşimler, aşınan minerallerin kısmen yenilenmesini sağlıyor.
Diş macunundaki florür diş minesini koruyacağından, dişleri fırçaladıktan sonra macunu tükürmek lakin ağzı su ile çalkalamamak daha fazla florür kalmasına yol açıyor ve daha uzun vadeli müdafaa sağlıyor.
Ancak diş macunlarına son yıllarda eklenen kimi gereçler konusunda daha temkinli olmak gerek.
Örneğin binlerce yıl boyunca dişleri temizlemede kullanılan kömürün beyazlatıcı yahut antibakteriyel tesirine dair bir bilgi bulunmuyor. Ayrıyeten diş aşınmasına ve öbür sıkıntılara yol açabilir.
Kömür içeren diş macunlarında florür bulunmadığından çürümeye karşı dişleri muhafazada daha az tesirli olduğu söylenebilir.
Karbonatlı diş macunları ise tartışmalı değil. Bir araştırmada bunların plağı daha yeterli temizlediği ve diş eti iltihabından kaynaklı kanamaları azalttığı sonucuna varıldı. Fakat bu bahiste daha fazla araştırma gerek.
Gargara yapmalı mı?
Dişlerdeki plağın temizlenmesinde özel gargara sularıyla ağzı çalkalamak fırçalama kadar tesirli değil.
Uzmanlar, diş fırçalamanın yerini almadan, lakin ona ek olacak formda gargara ile biraz daha fazla plak temizlemenin mümkün olduğunu söylüyor.
Ayrıca gargaranın diş eti iltihabına karşı da tesirli olduğu, ama bunun için en az 100 ppm flroür içermesi gerektiği belirtiliyor.
Diş fırçalama, diş ipi yahut diş ortası fırça ve gargara kullanmak uzun ve zahmetli işlermiş üzere görünse de diş sıhhatini müdafaa ve yalnızca nefes kokusu, diş sararması ve çürükten kaçınma bakımından değil, tip iki diyabet, kalp ve damar hastalıkları ve bilişsel gerilemeden korunmak için de kıymet taşıyor.