Birçok ailenin çocuklarına uyguladığı ödül ve ceza yolu, çocuklarda bir ömür peşlerini bırakmayacak travmaya sebep oluyor. Ailelerin isteklerini yaptırmak için verdiği ödül, çocuğun doyuma ulaşmasını engelliyor. İstekleri gerçekleşmeyen ailelerin verdiği cezalar ise çocuğun öfkeli ve şiddete eğilimli olmasına sebep oluyor. Hususun uzmanları, iki sistemi de çocuklarda önermiyor.
“ODANI TOPLAMADAN DIŞARI ÇIKAMAZSIN”
Ödül vermenin külfetlerini anlatan Çocuk Gelişimi ve Eğitimcisi Büşra Günal, “Ödül, çocuklarda yapmasını istediğimiz hakikat bir davranışın tekrarlanması için, çocuğa istediği bir şeyi sunmamızdır. Mesela, ‘Sınıfını geçersen sana bilgisayar alacağım’ üzere vaatlerde bulunmaktır. Ceza ise çocukta yapmasını istemediğimiz bir davranışı söndürmek ya da tekrarlanmaması için, karşılığında onu istediği bir durumdan yoksun bırakmak ya da ona farklı yapmak istemediği bir şeyi sunmaktır. Nedir mesela? Odanı toplamadan dışarı çıkamazsın üzere. Bunları daha çok çeşitlendirebiliriz. Mesela oyuncaklardan yoksun bırakıp saatlerce beklemesini sağlayabiliyorlar. Telefonu, tableti saklama, dışarı göndermeme, en sevdiği arkadaşından yoksun bırakma, teneffüse çıkartmama. Arkadaşları dışarıda oynarken o sınıfta bekliyor. Bize saçma gelen birçok sistem kullanılıyor. Mükafatı sunduğumuzda çocuğa, çocuk doyumsuzluğa ulaşıyor. ‘Sınıfı geçersen sana bilgisayar alacağım’. Tamam çocuk sınıfını geçti, bilgisayarı aldınız. Bunun ikincisi gelecek. Çocuk bir daha sınıfı geçtiğinde, o vakit daha da büyüyor istekler. Bu sefer ne yapıyor? Çocuk doyuma ulaştığı sürece bunu artık bir sorumluluk olarak görmüyor, ‘Ben sınıfı geçmeliyim’ demiyor. Büsbütün mükafata odaklı gidiyor. Çocuğun istekleri arttıkça, ailenin de ondan beklediği sorumluk artıyor. Aslında bu büsbütün sorumluluk şuurunu oluşturmuş olmuyor. Çocuk tatmin olmuyor. Ailenin geliri de tahminen buna yetmeyecek bir müddet sonra. O yüzden ödül çocuklarda sorumluluk şuurunu kaybetmesine sebep oluyor, oluşmamasına sebep oluyor” dedi.
“ŞİDDET EĞİLİMİNİN ÇOK AĞIR OLDUĞU GÖZLEMLENİYOR”
Ceza verildiğinde ise çocuğun telaş düzeyinin çok yükseldiğini tabir eden Günal, “Mesela bir arkadaşından onu yoksun bıraktınız, oyun oynamaktan yoksun bıraktığınızda çocuk için inanılmaz bir tesir oluyor. Büyüdüğünde bile daima aklına gelecek. Çocuklar ailelerin yansımasıdır, ayna üzeredir. O çocuk, çocuk olarak kalmayacak, ileride büyüyecek. O da bir anne, baba olacak ve aslında öbür jenerasyonu de etkilemiş olursunuz. Zira çocuk, anne babasının gördüğünü yapacak. Ceza alan çocuklarımızda şiddet eğiliminin çok ağır olduğu gözlemleniyor. Öfke krizlerine, öfke nöbetlerine girebiliyorlar. Kendisine ve dışarıdaki çocuklara ziyan verebiliyorlar. Bu sefer aileler, ‘Keşke yapmasaydım’ diyebiliyorlar. ‘Keşke’ demeden evvel, ödül ve ceza yolunu önermiyorum. Yerine daha farklı şeyler sunabiliriz” diye konuştu.
“FRONTAL BÖLGE FONKSİYONUNU KAYBEDİYOR”
Beyinde frontal bölgesinin olduğunu söyleyen Günal, “Frontal bölge; muhakeme etme, düşünme ve ilişkilendirme becerilerimizin gerçekleşmesini sağlayan bölgedir. Çocuk size itaat ettiği vakit, artık bunu robotlaştırdığı vakit ne yapıyor? O bölge fonksiyonunu büsbütün kaybediyor. Çocuğun beyin gelişimi büsbütün olumsuz etkileniyor. Bu da ilerleyen tüm yaşlarına tesir etmiş oluyor. Bilhassa ergenlik periyodundaki çocukların öfke nöbetleri, kendisine ve dışarıya ziyan verme potansiyeline gelmiş oluyor. Hayatlarının tüm alanlarını alışılmış ki de etkiliyor” biçiminde konuştu.
“SORUMLULUK SAHİBİ OLARAK YETİŞTİRMELİYİZ”
Ödül ve ceza yerine yapılması gerekenleri anlatan Günal, “Çocuğumuzu küçük yaştan itibaren sorumluluk sahibi bir birey olarak yetiştirmeliyiz. Çocuğun odasını toplamasını mı istiyoruz? Odasını neden toplaması gerektiğini anlatabilmeliyiz. ‘Bu senin sorumluluğun’ diyebilmeliyiz. Küçükken çocukları sorumluluk şuuruyla yetiştirirsek, ceza ve mükafatına esasen gerek kalmayacak. Ödül ve ceza bir mühlet sonra çıkar ilgisine dönüyor. Sorumluluk gelişmemiş oluyor ki, ilerleyen yaşlarda sorumluluk şuuru gelişmeyen bir çocuk evlendiğinde, ondan konuta ekmek getirmesini bekleyemezsiniz ya da çocuğuna kıyafet almasını bekleyemezsiniz. Zira sorumluluk sahibi olmuyor. Bunun yerine yapacağınız en değerli şey, çocuğunuzu küçük yaşta sorumluluk sahibi olarak yetiştirmek. Ayrıyeten ceza ve ödül değil, değerli olan aranızdaki şefkat ve bağdır. Ne kadar güçlü tutarsanız, esasen çocuk sorumluluk şuuruyla her istediğinizi yapacaktır” sözlerini kullandı.