Fehmi Koru*
İmla kılavuzu herkese lazım.
Geçen akşam ‘Kim milyoner olmak ister’ programına tesadüfen takıldım ve orada karşıma çıkan birinci kolay soruya karşılıkta zorlanan yarışmacının mevzuyu izleyicilere bırakmasına şaşırdım. Düzeltme işaretinin bütünüyle kullanımdan kalkmadığına dair soruyu izleyicilerin neredeyse tamamı bildi.
‘Düzeltme işareti’, yani birtakım harfleri doğal söylemden farklı okumaya yarayan ‘^’ işaret…
Encümen-i Daniş değil de Encümen-i Dâniş gibi…
Türkçede ‘danış’ var da kısa okunan ‘a’ ile ‘daniş’ diye bir sözcük yok; buna karşılık Farsçadan lisanımıza geçmiş ‘dâniş’ kıymetli bir sözcük. Bilgi, bilim, hatta mektep, üniversite üzere geniş manalar tek sözcüğe sığdırılmış gibi…
Bu durumda ‘Encümen-i Dâniş’ de ‘Bilimler Akademisi’ manasını taşıyor…
Televizyon ekranlarından şu sıralarda sıkça işitilen ‘Encümen-i Daniş’ sözcük dizisinin ise bir manası yok.
Koca koca insanların ona derin mana yüklemelerine karşın yok.
Encümen-i Dâniş, Osmanlı devrinde Fransız Akademisi’nden etkilenerek başlatılmış ve ömrü çok kısa -11 yıl- sürmüş olan (1851-1862) bir kurumun ismi. Padişah kararnamesiyle kurulmuş, tekrar onun tarafından kapatılmış 40 üyeli bir kurumdu Encümen-i Dâniş. ‘Harici üye’ ismiyle birkaç yabancı üyesi ve ABD’den Smithsonian Institute ve bir-iki kurumla daha irtibatı olduğu biliniyor.
Tarihimizin bir periyodunda bilime verilen değeri göstermesi tarafıyla kıymetli biri kurum olan Encümen-i Dâniş’ ile -yani tarihi kurumla- ilgili azımsanmayacak bilimsel çalışmalar var.
[Prof. Ali Akyıldız’ın tıpkı isimli yapıtı ve Osman Zahit Küçükler’in mevzuya Osmanlı çağdaşlaşması açısından yaklaşan doktora tezi kıymetli.]
Günümüze gelince…
Geçmişin derinliklerinde kalmış bilimsel bir kurumun ismini benimsemiş, lakin bilimle hiç alışverişi bulunmayan bir topluluk olarak biliniyor. Devlet memuriyetinde bulunduktan sonra emekli olmuş asker-sivil beşerler yahut akademisyen kimliğine sahip isimler ile vaktiyle siyasi hayatta yer edinmiş kimi şahsiyetler bu isim altında buluşuyorlar. Bir devir ortalarında üye olarak gazetecilerin de bulunduğu biliniyor. [İsimlere daha sonra gireceğim.]
Hepsi 40 kişilik bir küme bu. Yeni birinin bu kümeye katılması sadece içlerinden birinin vefatıyla mümkün olabiliyor.
Şu yakınlarda hayatını kaybeden, bir orta -1980 askeri müdahalesi sonrası kurulan hükümette 1980-1983 arası- dışişleri bakanlığı misyonunda de bulunmuş Encümen-i Dâniş üyesi İlter Türkmen’in yerine, muhtemelen tekrar büyükelçi kimlikli birine üyelik teklifi gidecektir.
Osmanlı devrinin birebir ismi taşıyan kurumu ayda bir toplanırken, yenisinin üyeleri 15 günde bir buluşmaktalar.
Toplantı yerleri Moda Deniz Kulübü…
[Bir seferinde yolum tam da onların toplantı gününde o yere düşmüştü ve yaşını-başını almış bir kümenin o sırada neden orada bulunduklarını anlamam biraz vakit almıştı.]
Yeni Encümen-i Dâniş ne vakit kuruldu?
Bu bilinmiyor. Benim varsayımım, Türkiye’nin NATO üyeliğine alınmasından bir mühlet sonra faaliyete geçmiş olmasıdır. Ülke siyaset gündemine girmeleri için, 1980 askeri müdahalesini beklemek gerekiyor. En fazla tartışılmaları ise, Tansu Çiller’in başbakanlığı devrinde kendisine gönderilmiş ve şahsen onun tarafından açıklanan ‘ültimatom’ tartısı taşıyan bir mektup üzerinedir.
Mektuptan bir kısım şöyleydi:
‘‘Uzun vakitten beri açıkça ve pervasızca anayasaya dayalı demokratik ve laik sistemimizi kökten tahrip etmeyi ve yerine şeriata dayalı devlet sistemini zorla uygulamayı amaçlayan beyan, hareket ve davranışlara girildiği görülmektedir. (..) Türkiye’yi temelinden yıkmak, ülkeyi ve milleti bölmek isteyen sorumsuz kurum ve bireylere karşı şu yasal, idari ve yargıya yönelik önemli önlemlerin alınmasını öneririz.’’
O ‘ciddi tedbirler’ bu mektubun yazılışından kısa mühlet sonra, 28 Şubat (1997) süreci içerisinde, birbiri arkasına alındılar.
Encümen-i Dâniş Moda Deniz Kulübü’nde 15 gün ortayla toplanan yaşını başını almış şahıslardan oluşsa da, dikkate alınmayı hak eden bir küme.
[Hayli geçmiş bir tarihte yazdığım hususa ait birkaç yazımın akabinde, kıymet verdiğim bir bilim insanı, büyükelçi babasının da bir orta üye olduğu küme için ‘‘Fazla büyütüyorsunuz’’ dedikten sonra şunları söylemişti: “Yaşını başını almış bir grup insanların kendilerince değerli gördükleri bahisleri konuşmak üzere biraraya gelmeleri hiç farklı gelmemişti babama. ‘Sıkıldım’ diyordu. Devam da etmedi aslında.’’]
Ancak ben tekrar de izlemeye devam ettim Encümen-i Dâniş’i…
Nasıl etmem…
İçlerinde eski başbakanlar, eski TBMM liderleri, değerli vazifelerde bulunmuş eski bakanlar, eski genelkurmay liderleri bulunan bir küme, sıkça bir ortaya geliyor ve herhalde geyik muhabbeti yapmıyorlar. Üzerinde görüş birliğine vardıkları konu/ları periyodun cumhurbaşkanı ve başbakanına yazdıkları mektupla iletiyorlar. Gazeteci-yazar kimlikli üyeler vardıkları görüşler istikametinde yazılarla kamuoyu oluşturuyorlar.
Onların üzerinde buluştukları mevzular çabucak olmasa da ekseriyetle devlet siyasetine dönüşüyor.
Buna ‘‘Dönüşüyordu’’ demek daha gerçek olur.
Fahri Korutürk’ten başlayarak Ahmet Necdet Sezer’e kadar her cumhurbaşkanına, Süleyman Demirel’den Bülent Ecevit’e kadar her başbakana ilettikleri mektupları, başbakan olduğunda Abdullah Gül’e de gönderdiler ve ilgi orada kesildi.
Sonrasında AK Partili başbakanlar ve cumhurbaşkanları mektup adreslerinden çıkartıldı.
Kimlerden oluşuyor yeni Encümen-i Dâniş, geriye dönüp baktığımızda tesirlerini hangi olaylarda görebiliyoruz?
Yarına…
*Bu yazı fehmikoru.com adresinden motamot alınmıştır.